Ung thư tuyến tiền liệt là một loại ung thư gặp ở nam giới. Trên thực tế, đây là bệnh ung thư phổ biến thứ ba đối với nam giới Singapore1 .
Tuyến tiền liệt là một tuyến nhỏ nằm dưới bàng quang gần gốc dương vật. Tuyến tiền liệt tạo ra chất dịch màu trắng trộn với tinh trùng để tạo thành tinh dịch.
Image from American Cancer Society
Sự phát triển bất thường của các tế bào tuyến tiền liệt gây ra bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Gần như tất cả các bệnh ung thư tuyến tiền liệt đều là ung thư biểu mô tuyến (ung thư bắt nguồn từ các tế bào tuyến, trong trường hợp này là tuyến tiền liệt).
Yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến ung thư tuyến tiền liệt là do tuổi cao. Ung thư tuyến tiền liệt thường gặp ở nam giới trên 50 tuổi và phổ biến nhất là những người trên 70 tuổi.
Chỉ 4,3% trường hợp ung thư tuyến tiền liệt được chẩn đoán ở bệnh nhân dưới 55 tuổi, trong khi 24,6% trường hợp được chẩn đoán ở nhóm tuổi 55-64 và 71,1% trường hợp được chẩn đoán ở nhóm trên 64 tuổi 1.
Một tỷ lệ nhỏ các ca ung thư tuyến tiền liệt là do yếu tố di truyền. Bệnh nhân có phát hiện đột biến dòng mầm trong gen sửa chữa DNA có nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt cao hơn, cho dù gia định có tiền sử mắc ung thư tuyến tiền liệt hay không. Những đột biến trong gen như vậy có tính bền vững, có thể di truyền cho các đời sau.
4,6% bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt thể khu trú có phát hiện thấy các đột biến di truyền như vậy, trong khi con số đó là 11,8% đối với bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt di căn.2 Ung thư tuyến tiền liệt thể khu trú chỉ giới hạn trong tuyến tiền liệt, còn ung thư di căn nghĩa là ung thư đã lan ra ngoài tuyến tiền liệt.
Những người có tiền sử ung thư tuyến tiền liệt trong gia đình có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao hơn. Nếu người có quan hệ huyết thống bậc một (chẳng hạn như bố đẻ hoặc anh trai) mắc ung thư tuyến tiền liệt, nguy cơ mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt của người nam giới đó cũng tăng cao.
Chế độ ăn giàu lycopene (có trong cà chua) hoặc các loại rau họ cải (bông cải xanh và súp lơ) giúp giảm thiểu nguy cơ tử vong của bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Chế độ ăn này có nhiều ích lợi vì có những loại ung thư phát triển chậm và không gây ra vấn đề. Mặt khác, khả năng điều trị giảm thiểu ung thư của các chất bổ sung như Vitamin E và Selen chưa hề được chứng minh.
Có hai loại xét nghiệm tầm soát chính để phát hiện ung thư tuyến tiền liệt. Đầu tiên là xét nghiệm PSA, thứ hai là kiểm tra trực tràng kỹ thuật số.
Vì mức PSA bất thường có thể giúp phát hiện ung thư tuyến tiền liệt, xét nghiệm PSA được coi là xét nghiệm sàng lọc sơ bộ đối với bệnh ung thư tuyến tiền liệt . Đôi khi xét nghiệm này được bao gồm trong các gói khám sức khỏe toàn diện hoặc tầm soát ung thư cho nam giới.
Xét nghiệm PSA là xét nghiệm máu để đo chỉ số PSA trong máu của bạn.
Mức PSA bất thường có thể là do ung thư, nhưng mức PSA cũng có thể tăng cao do
Mặt khác, mức PSA cũng có thể suy giảm vì các yếu tố khác, chẳng hạn như do một số loại thuốc.
Do có những hạn chế, việc xét nghiệm PSA để tầm soát ung thư tuyến tiền liệt còn gây nhiều tranh cãi. Các cơ quan lớn như Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, Lực lượng Đặc nhiệm Dịch vụ Phòng ngừa Hoa Kỳ (USPTF) và Ủy ban Tầm soát Quốc gia Vương quốc Anh có những khuyến nghị khác nhau về việc tầm soát PSA.
Cần cân nhắc lợi ích của việc tầm soát với các nguy cơ:
Theo như khuyến nghị của USPTF năm 2018, có thể cân nhắc xét nghiệm PSA đối với nam giới có nguy cơ trung bình (không có tiền sử gia đình) từ 55 đến 69 tuổi, có kỳ vọng sống trên 10 năm sau khi thảo luận với bác sĩ về ưu nhược điểm của phương pháp tầm soát.
Quyết định sàng lọc được xem xét cho riêng từng bệnh nhân, đặc biệt cho nam giới có nguy cơ cao (tiền sử gia đình có người mắc bệnh).
Bệnh ung thư tại tuyến tiền liệt có thể gây ra các vết sưng bất thường hoặc các vùng cứng ở trên tuyến tiền liệt. Do đó, những bất thường như vậy sẽ có khả năng báo hiệu sự hiện diện của ung thư tuyến tiền liệt.
Khám trực tràng bằng ngón tay (DRE) là phương pháp xét nghiệm sàng lọc đơn giản nhằm kiểm tra ung thư tuyến tiền liệt. Trong quá trình kiểm tra, bác sĩ sẽ đưa một ngón tay đeo găng tay vào trực tràng để cảm nhận tuyến tiền liệt. Thao tác này cho phép họ đánh giá xem tuyến tiền liệt có bị sưng hay cứng bất thường hay không.
Hình ảnh từ Viện Ung thư Quốc gia (NCI)
Xét nghiệm PSA và Khám trực tràng bằng ngón tay không thể chẩn đoán chính xác tuyệt đối bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Có kết quả xét nghiệm bất thường không đồng nghĩa với việc mắc ung thư. Bác sĩ có thể sẽ đề nghị tiến hành sinh thiết tuyến tiền liệt để chẩn đoán ung thư.
Trước tiên, nên xác nhận có sự gia tăng nồng độ PSA hay không, thông qua kiểm tra PSA nhiều lần. Nếu kết quả bất thường, bác sĩ có thể sẽ đề nghị tiến hành sinh thiết tuyến tiền liệt để xác nhận xem có ung thư hay không.
Sinh thiết tuyến tiền liệt là phương pháp xét nghiệm dùng để chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt. Sinh thiết cho phép bác sĩ trích xuất một lượng nhỏ tế bào tuyến tiền liệt nghi ngờ là tế bào ung thư. Mẫu tế bào sẽ được phân tích dưới kính hiển vi để xác định xem có phải ung thư hay không.
Sinh thiết tuyến tiền liệt nhìn chung là an toàn, do hạn chế được nguy cơ nhiễm trùng và hiếm khi bị viêm tuyến tiền liệt hay bí tiểu.
Bình thường ta sẽ thực hiện thông qua một đầu siêu âm qua trực tràng (còn được gọi là sinh thiết TRUS).
Ít thực hiện sinh thiết qua tầng sinh môn. Đôi khi sử dụng sinh thiết tuyến tiền liệt với MRI ở những bệnh nhân có PSA tăng, nhưng trước đó kết quả sinh thiết tuyến tiền liệt âm tính.
Chụp MRI tuyến tiền liệt có thể giúp cung cấp thông tin về các đặc tính nguy cơ cao, ví dụ như khi ung thư di căn tới các hạch bạch huyết trong khu vực, hoặc khi ung thư tuyến tiền liệt di căn ra khỏi nang tuyến tiền liệt. Có thể tiến hành chụp cắt lớp vi tính và chụp CT để loại trừ nguy cơ di căn xa (là khi ung thư di căn đến các bộ phận khác trong cơ thể). Bác sĩ có thể sẽ thảo luận với bạn xem bạn có sử dụng được các kỹ thuật hình ảnh nhạy cảm mới như PET dựa trên PSMA và MRI toàn thân, tùy theo từng trường hợp.
Mặc dù ung thư tuyến tiền liệt là nguyên nhân gây tử vong phổ biến thứ sáu đối với nam giới Singapore mắc bệnh ung thư, nhưng không phải tất cả nam giới mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt đều tử vong vì căn bệnh này. Việc điều trị và kết quả sẽ phụ thuộc vào mức độ (giai đoạn) bệnh ung thư vào thời điểm chẩn đoán.
Lựa chọn điều trị cho bệnh ung thư tuyến tiền liệt phải phụ thuộc vào độ tuổi và sức khỏe tổng quát của bệnh nhân, mức PSA, điểm Gleason (mức độ hung hăng của các tế bào ung thư tuyến tiền liệt), cũng như giai đoạn bệnh ung thư.
Điều trị ung thư tuyến tiền liệt khu trú (chỉ nằm trong tuyến tiền liệt) bằng các biện pháp giảm sát tích cực, phẫu thuật hoặc xạ trị. Bác sĩ sẽ lựa chọn phương án điều trị cho bạn dựa trên thang phân tầng nguy cơ, có thể xác định thông qua phân tích:
• Điểm Gleason
• Mức PSA
• phạm vi lân cận
• tỷ lệ phần trăm lõi sinh thiết tuyến tiền liệt dương tính với ung thư
Ung thư tuyến tiền liệt di căn (lan ra ngoài tuyến tiền liệt) được điều trị bằng liệu pháp loại bỏ androgen (ADT) và/hoặc hóa trị và antiandrogen mới.
Bệnh nhân bị ung thư tuyến tiền liệt nhỏ, có điểm Gleason thấp, có ít nguy cơ tiến triển hay lây lan.
Giám sát tích cực không phải là một “phương pháp điều trị”. Thay vào đó, bác sĩ sẽ theo dõi diễn tiến ung thư tuyến tiền liệt thông qua xét nghiệm máu PSA thường xuyên, khám trực tràng bằng ngón tay, cũng như sinh thiết tuyến tiền liệt.
Mục tiêu khi giám sát là tránh các biến chứng xuất phát từ việc điều trị, đối với nam giới có ít nguy cơ tiến triển ung thư tuyến tiền liệt. Đó là bởi vì ung thư tuyến tiền liệt có thể sẽ diễn tiến chậm và không gây ra các vấn đề sức khỏe.
Do đó, sẽ không điều trị y tế trừ khi có dấu hiệu hoặc nguy cơ có diễn tiến bệnh ung thư. Chúng ta sẽ áp dụng biện pháp điều trị khỏi hẳn (Có ý định chữa bệnh) nếu như thấy có tiến triển về mặt lâm sàng.
Ta có thể thực hiện cắt bỏ toàn bộ tuyến tiền liệt thông qua phương pháp phẫu thuật xâm lấn tối thiểu (robot hoặc nội soi) hay phẫu thuật mở. Ca phẫu thuật sẽ loại bỏ hoàn toàn các mô tuyến tiền liệt, và kinh nghiệm của bác sĩ phẫu thuật là yếu tố quan trọng để đạt được kết quả phẫu thuật tốt nhất.
Các biến chứng tiềm ẩn sau phẫu thuật bao gồm tiểu không kiểm soát và rối loạn cương dương.
Ta sẽ thực hiện phẫu thuật nội soi thông qua một vết rạch (cắt) nhỏ. Sau đó, đưa một máy ảnh hoặc ống soi vào bên trong vết rạch. Thiết bị này cho phép bác sĩ phẫu thuật nhìn thấy và loại bỏ các mô tuyến tiền liệt. Phẫu thuật bằng robot bao gồm sử dụng các cánh tay robot, giúp bác sĩ phẫu thuật thực hiện các chuyển động chính xác hơn.
Mặt khác, trước đây ta thường thực hiện phẫu thuật mở bằng cách rạch một vết dài trên bụng. Vì vết cắt lớn nên loại hình phẫu thuật này đòi hỏi thời gian bình phục lâu hơn, chảy máu nhiều hơn và đau hơn so với phẫu thuật bằng robot hay phẫu thuật nội soi.
Xạ trị là phương pháp sử dụng bức xạ để tiêu diệt tế bào ung thư. Trong điều trị, chúng ta có thể sử dụng hai cách thức xạ trị:
Hình ảnh bởi Cancer Research Vương quốc Anh
Hình ảnh từ Quỹ Ung thư Tuyến tiền liệt tại Úc
Biến chứng tiềm ẩn
Ung thư tuyến tiền liệt di căn thường lan tới hệ xương. Nền tảng điều trị là liệu pháp khử androgen (ADT) theo hình thức thiến phẫu thuật hoặc thiến y tế, sử dụng chất chủ vận hoặc chất đối kháng với hormone giải phóng gonadotrophin. Phần lớn các tế bào ung thư tuyến tiền liệt sẽ thoái triển một khi đã loại bỏ được kích thích testosterone tới các tế bào này. Trong một số trường hợp, nếu bệnh nhân đã bắt đầu biểu hiện triệu chứng di căn, ta cũng có thể thêm thuốc kháng androgen mới hoặc hóa trị liệu vào ADT ngay từ giai đoạn bắt đầu điều trị.
Nếu như sau ADT vẫn thấy ung thư tiến triển, một số lựa chọn điều trị khác bao gồm sử dụng kháng nguyên mới, hóa trị liệu, đồng vị phóng xạ phát tia alpha lên xương, hay đồng vị phóng xạ PSMA.
Cho đến nay vẫn còn nhiều vấn đề cần nghiên cứu, bao gồm:
Bác sĩ phải làm việc chặt chẽ với bệnh nhân để xác định kế hoạch điều trị tốt nhất, phù hợp với nhu cầu của bệnh nhân.
Đặt lịch hẹn với các bác sĩ của chúng tôi tại The Cancer Centre để tầm soát hoặc điều trị ung thư tuyến tiền liệt ngay hôm nay.
Cập nhật vào ngày 3 tháng 1 năm 2019
DR WONG SENG WENG
Giám đốc & Bác sĩ tư vấn
MBBS (Singapore), MRCP (Anh), FAMS (Khoa ung thư y tế)